เอกราชชาดก

คุณธรรมคือขันติและตบะ

พระศาสดาเมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภ เสวกข้าราชสำนักของพระเจ้าโกศลคนหนึ่ง จึงตรัสพระธรรมเทศนา นี้ ดังนี้

ในอดีตกาล อำมาตย์ผู้หนึ่งของพระเจ้าพาราณสี ก่อเหตุอันไม่บังควรขึ้นในราชสำนัก พระราชาจึงทรงให้ขับไล่เสวกนั้นออกจากแว่นแคว้น เสวกนั้นจึงไปพึ่งพระเจ้าโกศลพระนามว่า ทุพภิเสน เหตุการณ์ทั้งปวงนั้นได้กล่าวไว้ แล้วในมหาสีลวชาดกทั้งนั้น ส่วนในชาดกนี้ พระเจ้าทุพภิเสนให้จับพระเจ้าพาราณสีผู้ประทับนั่งในท่ามกลางอำมาตย์ ณ ท้องพระโรง แล้วใส่สาแหรกแขวนห้อยพระเศียร ณ เบื้องบนธรณีประตู พระเจ้าพาราณสีทรงเจริญเมตตาไปยังพระราชาโจร กระทำกสิณบริกรรม ยังฌานให้บังเกิดแล้ว เครื่องพันธนาการเหล่านั้นก็ขาดออก จากนั้น พระเจ้าพาราณสีประทับนั่งขัดสมาธิในอากาศ บัดนั้นความเร่าร้อนก็เกิดขึ้นในร่างกายของราชาโจร พระองค์ทรงบ่นว่าร้อนๆ แล้วกลิ้งไปกลิ้งมาอยู่บนพื้น เมื่อพระราชาโจรตรัสถามว่า เกิดเหตุนี้ได้อย่างไร

อำมาตย์ทั้งหลายจึงทูลว่า ข้าแต่มหาราช พระองค์ทรงทำพระราชาผู้ตั้งอยู่ในธรรม ผู้หาความผิดมิได้ให้ห้อยพระเศียรลง ณ เบื้องธรณีประตู พระเจ้าข้า

พระราชาโจรตรัสว่า ถ้าอย่างนั้น พวกท่านจงรีบไปปล่อยพระราชาพระองค์นั้น

ราชบุรุษทั้งหลายไปแล้ว ได้เห็นพระราชาทรงนั่งขัดสมาธิในอากาศ จึงกลับมากราบทูลแก่พระเจ้าทุพภิเสน พระเจ้าทุพภิเสนนั้นจึงรีบเสด็จไปไหว้พระเจ้าพาราณสีนั้นขอให้ทรงยกโทษ แล้วตรัสคาถาที่ ๑ ว่า :

[๕๑๐] ข้าแต่พระองค์ผู้เป็นเอกราช พระองค์เสวยกามคุณอันบริบูรณ์อย่างยิ่งอยู่ในกาลก่อน

มาบัดนี้ พระองค์ถูกโยนลงในบ่ออันขรุขระ

เหตุไรจึงมิได้ละพระฉวีวรรณ และพระกำลังกายที่มีอยู่แต่เก่าก่อนเสียเลย?

พระโพธิสัตว์ได้ทรงสดับดังนั้นจึงตรัสคาถาที่เหลือว่า

พระเจ้าทุพภิเสนได้ทรงสดับดังนี้แล้ว จึงขอให้พระโพธิสัตว์ยกโทษให้แล้วตรัสว่า พระองค์เท่านั้น จงครองราชสมบัติของพระองค์ หม่อมฉันจักคอยป้องกันพวกโจรแก่พระองค์ แล้วลงอาญาแก่อำมาตย์ผู้นั้นแล้วเสด็จหลีกไป ฝ่ายพระโพธิสัตว์ทรงมอบราชสมบัติแก่อำมาตย์ทั้งหลายแล้วบวชเป็นฤๅษี ได้มีพรหมโลกเป็นที่ไปในเบื้องหน้า

พระศาสดาครั้นทรงนำพระธรรมเทศนานี้มาแสดงแล้ว จึงทรงประชุมชาดกว่า พระเจ้าทุพภิเสนในกาลนั้น ได้เป็นพระอานนท์ ส่วนพระเจ้าพาราณสี คือเราตถาคต ฉะนี้แล

จบ เอกราชชาดก